Son 10 yılda gıda harcamasının bütçemizdeki payı yüzde 26.4’ten yüzde 19.7’ye gerilerken ulaştırmanın payı adeta patlama yaptı. 10 yıl önce her 100 liranın 9.5 lirası ulaştırmaya giderken 2014’te bu rakam 17.8 liraya çıktı.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun Hanehalkı Bütçe Araştırması petrol fiyatlarının artması nedeniyle son 10 yılda Türk halkının gıdasından kesip yol parasına harcama yaptığını ortaya koydu. Ulaştırma harcamalarının artışında petrol fiyatlarının yanı sıra, araç sahibi olma oranındaki artış, havayolu ile ulaşımın daha çok tercih edilir olması ve okul servis ücretleri bedellerinin yükselmesi de etkili oldu. Kurumun 2012, 2013 ve 2014 yıllarına ait verilerinin birleştirilmiş sonuçlarına göre; 2004’te Türk halkı 100 liralık harcamasının 26.4’ünü gıdaya yaparken bu rakam 19.7’ye indi.

Gıdadan kesilen para ise ulaştırmaya gitti. Türk halkının tamamı göz önüne alındığında 2004’te bütçenin yüzde 9.5’ini alan ulaştırma kaleminin tuttuğu yer 2014’te iki kat arttı ve yüzde 17.8’e çıktı. En yoksul yüzde 20’lik dilimde ise durum daha da vahim oldu. 2004’te gelirinin yüzde 40’ını gıdaya harcayan yoksullar 2014’te yüzde 28.8’ini bu kaleme verdi.

Ulaştırmaya ise 10 yıl önce gelirinin yüzde 4.2’sini harcayan fakirlerde 2013’te bu tutar 8.1’e 2014’te ise 8.8’e tırmandı. 2013’e kadar zenginlerin de ulaştırmaya ayırdıkları pay yüzde 13.3’ten yüzde 22.1’e yükselirken 2014’te 0.2 puan gerileyerek yüzde 21.9’a indi.

Türkiye çapında konut ve kira harcamasının da konut üretiminin hızlanması nedeniyle cüzdanlarda edindiği yer son 10 yılda yüzde 27’den yüzde 24.8’e inerken bu olumlu durumdan zenginlerin ve orta hallilerin yararlandığı yoksulların harcamaları içindeki kiranın payının ise yüzde 27.6’dan yüzde 32.8’e çıktığı görüldü.

ORTANIN ÜSTÜ KENDİNİ ALKOLE VURDU

Diğer yandan en yoksul yüzde 20’nin en çok artan harcama kalemlerinden birisinin de mobilya olduğu anlaşıldı. Araştırmaya göre mobilyanın en fakir yüzde 20’nin harcamaları içindeki payı yüzde 4.9’dan yüzde 6’ya ulaştı.

Oysa zenginlerin bütçesinde mobilya payı yüzde 7,2’den yüzde 6.8’e geriledi. Mobilyaya en fazla harcama yapan diğer grup en yoksulların bir üstündeki ikinci yüzde 20’lik dilim oldu.

Zenginlerin gıda harcaması son 10 yılda yüzde 19.3’ten yüzde 15.1’e inerken geçen yıl da yüzde 14.6’ya geriledi. En zengin yüzde 20’nin alkollü içecekler ve sigaraya ayırdığı pay da yüzde 3.5’ten yüzde 3.3’e indi. Alkollü içecek ve sigaraya ayırdığı pay artan tek kesim en zengin yüzde 20’nin altındaki ortanın üstü denilebilecek kesim oldu. Bu kesimin bütçesinden alkole ayırdığı pay son 10 yılda yüzde 4.4’ten yüzde 4.7’ye ulaştı.

Son 1 yılda da en fakir yüzde 20’lik dilimin bütçesindeki alkol ve sigara harcaması yüzde 5.1’den yüzde 4.8’e geriledi. En zenginlerin payı da son 1 yılda 1 puan arttı.

HER KESİMDE HABERLEŞME HARCAMASI DÜŞTÜ

Teknolojinin gelişiminin cüzdanlara etkisi ise özellikle haberleşme harcamalarında görüldü. Toplumun hemen hemen tüm kesimlerinde haberleşme harcamaları düştü. Son 10 yılda haberleşmenin cüzdanlardan aldığı pay yüzde 4.5’ten yüzde 3.7’ye düştü. Özellikle orta gelirlilerin haberleşme payının yüzde 4.2’den yüzde 3.8’e gerilemesi dikkat çekti.

DIŞARIDA YEME İÇME VE EĞLENCENİN PAYI ARTIYOR

Tüm toplum kesimlerinin harcamasının neredeyse ortak arttığı alan eğlence ve kültür oldu. Son 10 yılda tüm Türkiye’de eğlence harcamasının toplam içindeki payı yüzde 2.5’ten yüzde 3’e yükselirken en yoksullarda rakam yüzde 1.2’den yüzde 1.9’a çıktı. Orta kesimde eğlencenin payı yüzde 1.4’ten yüzde 2.8’e, zenginlerde ise yüzde 3.5’ten yüzde 3.7’ye ulaştı. Hatta son 1 yıl göz önüne alındığında zenginlerin eğlence ve kültür harcamasının gerilediği diğer kesimlerin ise arttığı görüldü. 2013’te zenginlerin eğlenceye ayırdığı pay yüzde 4.1’di. Tüm toplum kesimlerinin lokanta ve otel harcaması diğer harcamalardan pay aldı. Toplamda yüzde 4.5’ten yüzde 6’ya çıkan lokanta ve otel harcaması yoksullarda yüzde 2.7’den yüzde 4.5’e en zengin yüzde 20’lik dilimde ise yüzde 5.4’ten yüzde 7’ye zıpladı.

ZENGİN, BÜTÇESİNİN YÜZDE 4.2’SİNİ EĞİTİME HARCIYOR

Araştırmada ilginç noktalardan birisi ailelerin bütçelerinden eğitime ayırdıkları payın yüzde 2.1’den yüzde 2.4’e ancak çıktığı. Ancak bu artışın neredeyse tamamı zenginler sayesinde oldu. En zengin yüzde 20’nin bütçelerindeki eğitimin payı yüzde 3.3’ten yüzde 4.2’ye fırladı. Buna karşın ortanın üstündeki kesimin eğitime ayırdıkları tutar yüzde 2.1’den yüzde 1.8’e düştü. En yoksulların eğitim bütçesi ise toplam içinde yüzde 0.6’yı ancak buldu. Sağlıkta da durum değişmedi. Yoksulların sağlığa yaptıkları harcama son 10 yılda yüzde 2.4’ten yüzde 2.2’ye inerken zenginlerin payı 2014’te yüzde 2.3’e tırmandı. Eğitim ve sağlığın en yoksulların gelirlerindeki payının düşmesinde hükümetin sosyal yardımları artırmasının da etkisi olduğu tahmin ediliyor.

4 HARCAMADAN 1’İNİ İSTANBULLU YAPIYOR

TÜİK’in Hanehalkı Bütçe Araştırması’nın 2012, 2013 ve 2014 yıllarına ait verilerinin birleştirilmiş sonuçlarına göre; toplam tüketim harcamasının yüzde 24.5’i İstanbul’da oturan hanehalkları tarafından yapılırken, Ege Bölgesi yüzde 14.6’lık oranla ikinci sırada yer aldı, onu yüzde 12 oranı ile Akdeniz Bölgesi izledi. Harcamaların sadece yüzde 1.9’u Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki hanehalkları tarafından gerçekleştirildi.