Türkçe karşılığını tam olarak bulamamış bir tabir ‘freelance’… Şirketler de çalışanlar da tam tanımlayamayabiliyor bazen. Genel olarak yapılan tanımlamaları derleyecek olursak; “kendi istediği işi yapan; ofis dışında bağımsız çalışan; bilgi ve deneyimini tek bir şirket yerine, birden çok şirkete hizmet vermek için kullanan; risk alan kişi’ demek. Zannedildiği gibi freelance çalışmak hasbelkader başlanacak bir çalışma stili değil aksine yapacağı iş konusunda uzmanlaşma, deneyimi olan, piyasadaki çalışanlardan daha iyi işler çıkartma, zamanla yarışma, risk ve sorumluluk almayı gerektiriyor.

Ve yine yaygınlaşan yanlışlardan biri; Freelance çalışanlar, el altından iş yapar, merdivenaltı çalışır. Hayır!

Fatura da keserler, sözleşme de imzalarlar, vergi de verirler. Tabi bu saydıklarım işini titiz yapan, iş etiğine sahip freelancerlar için geçerli. Kaliteli bir freelancer iyi işler çıkarttıkça ününün yayılacağını bilir ve ünü yayıldıkça daha da çok iş alır. Zaten fatura vermezse büyük şirketlerin işlerini alması da zorlaşır.

Freelance çalışanlar müşteriye fatura kesmek zorunda mı? Başka bir iş yerine fatura kestirmek doğru mu?

Yasalara göre faturalandırılmamış gelir kişiyi haksız kazanç sahibi yapar. Bu konuda yaşanan en büyük sorun; freelancer ‘ ın kendine ait bir şirketi olmaması. Müşteri freelancer’ dan fatura istediğinde çoğu freelancer başka bir şirkete (KDV tutarını ödeyerek) fatura kestiriyor. Bu durum ne kadar yasaldır ya da değildir tartışılır. Fakat başka bir şirkete fatura kestirmek freelancer için ne kadar sağlıklı? O da aşağıda:

Freelancer faturayı sadece müşterisi için değil kendini garantiye almak için de kesmek zorunda:

Sözleşme, herhangi bir aksilikte freelancer’ın bir nevi koruyucu kalkanı… Fakat kendi şirketi olmayan freelancer başka bir şirkete kdv ödeyerek fatura kestirir ve bunu müşteriye verirse; müşteri ile arasında herhangi bir sorun olduğunda (işi beğenmeyip iade etme, ödeme yapılmaması vs) faturada geçen isimle sözleşmede geçen isim aynı olmadığından, freelancer herhangi bir hukuki yola başvuramaz.

Freelancer ille de başka şirkete fatura kesmek zorunda değildir.

Freelancer müşterisinden kendi adına gider pusulası kesmesini isteyebilir. Müşteri gider pusulası kestiğinde hizmet bedelinin %10′u kadar stopaj vergisi öder. Bu durumda freelancer’ ın KDV ödemesine de gerek kalmaz. Müşteri gider pusulasının aslını freelancer’a verir, kopyasını kendi alır. Her iki taraf da böylelikle gelirini giderini belgelendirmiş olur. Bence dolambaçlı yollara girmeden yapılabilecek en kısa ve temiz çözüm bu. Ama freelancer uzun dönemli bir çalışma planına sahipse en karlı olanı -bence- kendi şirketini kurması.

Freelancer vergisiz çalışamaz mı?

Kişinin vergiden muaf ( yani vergi dairesine kayıt yaptırmadan resmi freelancer çalışabilmesi için) olarak çalışması için, belli bir limitin altında kazanıyor olması gerek ( senelik 50.000 TL -2012 yılındaki değer -) Yaptığı işe karşılık, müşterisine makbuz imzalayabilir. Fakat burada ilginç bir nokta var; freelancer vergi vermiyor fakat müşterisi vergi ödemek zorunda. Yapılan iş sonunda ödeme yapılırken müşteriyle boğaz boğaza gelmemek için , siz siz olun en başından müşterinize bu uyarıyı yapın ve iş için verdiğiniz fiyatın “vergiden ve KDV’den bağımsız” bir rakam olduğunu söyleyin. Mesela, işi 1.500 liraya yapıyorsan “vergi ve KDV hariç 1.500 TL” de, bu fiyat üzerinden pazarlık yapın. Sonradan “Vay ben bilmedim, vay ben duymadım.” olmasın. Zaten freelance işlerde yaşanan en büyük sorun; çalışanla işveren arasında iş teslim sonrasında yaşanan “Sen bana baştan bunu şunu söylemedin, baştan bu teklifi sunmadın, baştan belirtmedin, baştan bu masrafı çıkarmamıştın sonradan söylüyorsun.” gibi tatsız konuşmalar… (Önemli not: Freelancer, bir firmaya 30.000 üzerinde iş yapmış ise, vergi kaydının olması gerekli, ancak birden fazla firmaya, toplamda 50.000 TL kadar vergiden muaf iş yapılabilir)

Basit usulde vergi mükellefi Freelance çalışma:

Bu çok da cazip bir yöntem değil çünkü senelik toplam 35.000 TL üst limit var (2012 yılının değeri) Freelancer bu limitin üzerine çıkarsa, gerçek usulde vergi vermek durumunda kalıyor. Bu yöntemde defter tutulmadığından, geçici vergi ödenmediğinden, beyanname verilmediğinden ve vergi kesintisi yapılmadığından tercih edilebilir..

Freelancer şahsına ait firmayı nasıl kurar?
Şahıs firmaları ortaksız, ya da ortaklı olabilir. Kurulma ya kapatılma aşamasında vergi dairesine başvurulur. (freelancer yaşadığı yerdeki vergi dairesine gider, bir başvuru dilekçesi yazar Başvuru dilekçesi, yapılacak işin niteliği, freelancer’ın kimlik bilgileri, iş yeri ve ev adresi gibi temel bilgileri içerir ve zaten vergi dairesinde var olan hazır bir formdur) Vergi dairesine başvuru dilekçesinin verildiği gün, noterden defter tasdiki yapılması gerekli. (tasdik çok önemli, aksi taktirde usulsüzlük cezası alınır ) Başvurudan sonra vergi memuru iş yeri yoklamasına geliyor. Ve vergi levhası onaylanıyor. Freelancer muhasebeci ile çalışıyorsa, muhasebeci vergi levhasını onaylar. Freelancer isteğe bağlı olarak evini ya da başka bir yeri işyeri olarak gösterebilir (bkz: home office denilen kavram), hatta kirasını da gider olarak gösterebilir. Her yıl sonunda defter tasdiki yapılmak ve her ay beyanname verilmek zorunda. Üç ayda bir stopaj ve senede bir kere geçici vergi ödenmesi gerekli. Vergi dairesi işlerini freelancer kendi başına takip edebilir, fakat birçok iş ve farklı müşterilerle ilgilenmek durumunda olduğundan, bir muhasebecinin takip etmesi daha sağlıklı olabilir.

Şahıs firması masrafları:

Defter tasdiki için 120-150 TL arası bir noter masrafı haricinde başlangıç masrafı yok. Bir de fatura bastırılması gerekli. Fatura matbaa tarafından basılabileceği gibi, bir koçan faturanın kaşelenerek noter onaylı fatura da yaptırılabilinir. Freelancer fazla fatura kullanmıyorsa, kırtasiyeden alacağı bir fatura koçanını noterin belirlediği miktarda masraf ile noterden onaylatabilir. Yaptığı her harcamayı, belgesi ile gider olarak gösterip, vergiden düşebilir. KDV haricinde, yıllık bir vergi öder (yıllık vergi kazanç ile orantılı; kazancın yüzde yirmisi kadar) Ayrıca üç ayda bir kira stopajı ödemek gerek. Bu oran da aylık yüzde 22 kadar…

Bir de Sosyal güvenlik için ‘Bağkur’ kaydı yaptırmak gerekiyor. Bağkur kaydı için de önce Esnaf ve sanatkarlar odasına kayıt yaptırmak lazım. (Meslek odalarının senelik aidatları var; 150-200 TL kadar)

İllüstrasyon: Duygu Serin