Copyright-tescil, patent… Çoğumuz bu kelimeleri şimdiye kadar en çok müzik albümleri, film DVD’leri, kitaplar ve markalar için duymuşuzdur ve bu duyumların yanına hep bir “korsan” lafı iliştirilmiştir. Başvuru esnasında saç baş yolduran cinsten olan bu konular için en basit şekilde açıklamalar yapmaya çalışacağım.

 

Copyright nedir?

En bilinen Türkçe karşılığı “ telif hakkı”. Yani orijinal olarak daha önce başkası tarafından kullanılmamış, özgün bir bilgini, düşünceni, çalışmanı bir ürün/eser haline getirdiysen ve bunu kullanma hakkını sadece kendi elinde tutma hakkını yasalarla güvence altına alman demek… Yani telif hakkını alıyorsun, hani şu yuvarlak içine küçük c harfi var ya; ©, eserinin isminin yanında bu işaret yer alıyor; bu da eserin “ senden başka kimse tarafından izinsiz kullanılıp çoğaltılamayacağını ya da paylaşamayacağını” belirtiyor (sembolü klavyede yazabilmek için alt+184 yapmak gerek)

 

Copyright neye yarar?

Eserinin telif hakkını aldıktan sonra, iznin dışında taklit edilir ya da çalınır, kullanılırsa yasalarla hesap soruyorsun.

 

Eserimin telif haklarını almadıysam onu nasıl korurum, çalınırsa- taklit edilirse n’aparım?

Eğer eserinin telif hakkını almadıysan da çalındığıyla kalıyorsun ve anca elini beline koyup “o benimdi yeaa” diye çemkirme yoluyla hesap sorabiliyorsun.

 

Her aklıma eseni “ benim yüce sanat eserim, benim bilim harikam” diye eser olarak saydırıp telif hakkını alabilir miyim?

“ Telif hakkı alınabilirlik” kıstasları şöyle;,

-Kanunda sayılan eser türlerinden birine girmesi;ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar ve sinema dallarına ait bir eser (işte “korsan” lafı da buradan geliyor; birebir kopya,taklit ya da çalıntı sanat eseri)

-Fikri bir çabanın sonucu olması (emek ürünü olması)

-Sahibinin hususiyetini taşıması (özgünlük)

 

Şiir/Şarkı sözü/ Roman yazdım. Bunların korunması için n’apabilirim?

Telif hakkı; eser yaratıcısının eseri üzerindeki haklarının tümüdür ve bu haklar zaten eser sahibine aittir. Bu yüzden bir işlem gerekmez. Telif hakkı için başvuru yapabilmek için eserin alenileşmesi gerekir. Yani şiir ya da romanını kitaplaştırman gibi…

 

Alenileşme de neyin nesi?

Halka arz edilen bir eser alenileşmiş sayılır. Eserin, eseri meydana getiren kişi tarafından, başka kişilerle paylaşılması, basılması, sergilenmesi, v.b. ile gerçekleşir. Yani eser 3. Şahıslarca görüldüğünde alenileşme başlar.

 

Şarkılarımı nasıl tescillerim?

Bestelenmiş şarkı sözleri, nota yazımı ve güftesiyle birlikte İlim ve Edebiyat eseri olarak tescillenir, Kültür Bakanlığı’nca kayıt altına alınmış olur. Nota yazmayı bilmiyorsanız amatör kayıt ( beste ve güfte yazar tarafından seslendirilir) alıp Musiki eseri olarak tescil başvurusu yaparsınız. Şarkınız profesyonel kayda geçmeden yani piyasaya çıkmadan önce tescil edilmek zorundadır bunu da albümün yapımcısı İstanbul Telif Hakları ve Sinema Müdürlüğü’ne başvurarak yapar.

 

Tescil ettirmek istediğim çok sayıda resim çalışmam var, herbiri için ayrı ayrı ücret yatırmak zorunda mıyım?

Tek, tek ya da gruplanmış halde, ya da hepsi bir arada tescil ettirilebilir.

 

Eserimin telif hakkını almam eserimi korur mu?
Korumaktan kastın çalınmasını, taklit edilmesini, kopyalanmasını engellemekse; hayır. Çünkü Telif hakkı almak demek; eserinin çalınması ya da kopyalanması- taklit edilmesi durumunda eserin sana ait olduğunu ispat edip hukuki yollara başvurmanı sağlayan yol demektir. Kısacası; Telif hakkını aldığın eserini biri çalar-kopyalar- taklit ederse gidip dava açarsın ve “bu eserin sahibi benim” dersin, hukuki mücadeleni sürdürürsün. Telif hakkının asıl işlevi; eser sahibini belirlemektir.

 

Eserimi tescil ettirdikten sonra içeriğinde değişiklik yaptım, yeniden tescilletmem gerekiyor mu?

Bir eser için birden fazla tescil işlemi yapılmıyor, eğer eserini ilk haliyle tescillettiysen, eser üzerinde her türlü değişiklik yapma insiyatifi senin paşa gönlüne bağlıdır.

 

Bugüne kadar kimsenin keşfetmediği, kimsenin bildiği bir fikrim var, nasıl tescilletirim?

Fikirler tescillenmiyor, fikirler sonucu meydana gelen bir ürün varsa o eser sayılıyor ve o tescillenebiliyor. Şarkı sözünün tescillenemeyip, şarkı haline getirilmiş eser haline tescillenebilmesi ya da şiirin tek başına tescillenemeyip basılmış bir kitap haline kayıt edilebilineceği örneğinde olduğu gibi. Bu da zaten koruma amacından çok, eser sahibinin belli olmasına yarayan bir şey.

 

Dedemin resim çalışmaları var ve kendisi yıllar önce öldü. Bu resimleri nasıl tescillerim?

Mirasçı olarak İlim ve Edebiyat Eserleri grubunda başvuru yaparsın.

 

Telif haklarını aldığım eserimi devredebilir miyim?

Eser sahibi ya da mirasçılar mali haklarını karşılıklı veya karşılıksız, süreli veya süresiz olarak devredebilirler. Mali haklara ilişkin sözleşmelerin yazılı olması ve devre konu hakların ayrı ayrı gösterilmesi şarttır. Eser sahibiyle devredilecek tarafın arasında yapılmış olan sözleşme hükümlerince belirlenen devretme işlemi uygulanır. Örnek üzerinden gidecek olursak; telifi alınmış eser senin tapulu evin gibidir. Kiraya vermeye düşündüğünde kiracınla senin arandaki sözleşme çerçevesinde hareket ederin. Ev sahibi olarak istersen bir milyon dolar karşılığı kiralayacağını beyan edersin, ,istersen 10 yıl süre ile evini kiracıya bedelsiz devredersin, ya da bedava oturtursun…

 

Eserimi noter tasdikinden geçirsem işe yarar mı?

Eseri senin meydana getirdiğini ve bu eser üzerindeki tüm hakların sana ait olduğunu içeren beyanını noter tarafından düzenletir ve onaylatırsan; evet.

 

Peki neden noter tasdiki de işe yarıyorsa neden telif hakkı alıyoruz?

Eserinle ilgili dava süreci olursa, mahkeme noter kaydından çok copyright belgeni ciddiye alır. Örneğin; nike logosunu çizip dosya haline notere götürsen “bunu ben çizdim” diye dosyanı onaylatsan noter bu dosyayı onaylar. Fakat bu sadece senin o gün o saatte bu çziimi senin çizdiğini beyan edişinin kaydıdır. Noter “ bu logoyu daha önce kimse kullanmış mı, orijinal mi” diye araştırma ve ispatlamak zorunda değildir. Sonuç olarak, noterden almış olduğun “ Nike logosunu ben çizdim” beyanının tadiklenmiş hali, senin nike logosunun sahibi olduğunu kanıtlamaz.

 

Eser sahibinin maddi ve manevi hakları nelerdir?

(5846 Sayılı Kanunda eser sahibine ilişkin haklar mali ve manevi haklar)

Manevi Haklar:

·Umuma arz hakkı

·Adın belirtilmesi yetkisi

·Eserde değişiklik yapılmasını men etme yetkisi

·Eser sahibinin malik ve zilyede karşı haklar

Mali Haklar ise;

 

·İşleme Hakkı: Diğer bir eserden yararlanmak suretiyle bu esere oranla bağımsız olmayan ve işleyenin hususiyetini taşıyan fikir ve sanat ürünleri meydana getirme hakkı,

·Çoğaltma Hakkı: Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak nüshasının veya nüshalarının çıkarılmasıdır.

·Yayma Hakkı: Bir eserin aslını veya çoğaltılmış fiziki nüshalarını kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtma hakkıdır.

·Temsil Hakkı: Bir eserden, doğrudan doğruya yahut işaret, ses veya resim nakline yarayan aletlerle umumi mahallerde okumak, çalmak, oynamak ve göstermek gibi temsil suretiyle faydalanma hakkıdır

·Umuma İletim Hakkı: Bir eserin aslının veya çoğaltılmış nüshalarının radyo-TV , uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla veya dijital iletim de dahil olmak üzere işaret ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanmasıdır.

 

Bir bilgisayar programı yazdım, bir şirkete satmak istiyorum. Porgramın telif hakları bana mı yoksa onlara mı ait olacak?

Telif hakkı başvurusunu sadece eser sahipleri yapabilir. Bilgisayar programları/veritabanlarında kaynak kodlarını yazan kişi programın yani eserin sahibidir. Şirket tüzel kişi (yani soyut kişi) olduğundan, telif hakkı başvurusunu ancak şöyle yapabilir: Programı yazan kişiyi iş akdi ile bu işi yapmak üzere çalıştırdığını iş saatleri dahilinde bu programı meydana getirdiğini belgeleyerek. Herhangi bir hak kaybı yoktur; program üzerindeki mali haklar taraflar arasındaki sözleşme ile korunur.

 

Bir film çekiyorum ve bir şanatçının X adlı şarksını izinli olarak kullanmak istiyorum. Ne yapmalıyım?

Sanatçı şarkılarının telif hakkını aldğında Kültür Bakanlığı’ nca kayıt altına alınır. Sanatçı MESAM ‘a ( Türkiye Musiki Eserleri Sahipleri Birliği) gerekli başvuru yapılır. Sanatçı ile MESAM arasındaki anlaşma hangi kurallar çerçevesindeyse o prosedür uygulanır. Örneğin; sanatçı , sözleşmede şarkılarının filmlerde kullanılmasını istemediğini dile getiren bir madde koyduysa, şarksını kullanma hakkını zaten alamazsın. Ücret ödemesi de yine bu kurallar çerçevesinde belirlenen kurallara göre ödenir. Besteci, güfteci ve söz yazarı eser üzerindeki haklarını bir arada toplayan bir yapım şirketine devrettiyse, yine bu konuda o şirketle muhatap olursun.

 

Telif hakkı alındıktan sonra ne kadar sürüyor?

Eser sahibinin eserinin telif haklarını aldığı andan itibaren yaşamı boyunca ve ölümünden itibaren 70 yıl.

 

Eserimle ilgili dava sürecinde ne yapılıyor?
Tescil işlemi yapılmış olan eserin dava konusu olması halinde mahkeme tarafından talep edilmesi halinde kayıt- tescil belgesinin bir örneği ve başvurusu sırasında sunulan belgeler Telif Hakları Genel Müdürlüğü’nce mahkemeye sunuluyor.

 

Eser, sahibi öldükten sonra tescil ettirildiyse, eserin telif hakkı süresi nedir?
ölümden sonraki 70 sene.

 

Telif hakkı süresi dolmuş eserler serbestçe kullanılabilinir mi?
Evet.

Bir de tescil konusu var ki, o daha karışık.yine bu karmaşanın içinden çıkmak için adım adım ilerleyeceğiz:

 

Marka tescilinin Copyright’ tan farkı nedir?
-Marka tesciliyle Marka adını, logoyu ya da sizi markayı diğerlerinden ayırdedeceğini düşündüğün tüm işaretleri güvence altına almaya yarayan bir garanti yöntemi. Copyright’ta ise sanat eseri kapsamına giren eserini tescil ettirebilirsin.
-Marka tescili için Türk Patent enstitüsüne başvurursun( bireysel veya online) , ama önce marka başvurusu yapman gerekir. Telif hakkı içinse Ankara’daki Telif Hakları Genel Müdürlüğü’ne (bireysel veya posta yoluyla) başvurabilirsin.

 

Marka başvurusu için ne yapmak lazım?
Türk Patent Enstitüsü’ne başvurmadan önce atmanız gereken ilk adım vekillik yapmaya yetkili bir “marka ofisi” ne başvurmak.

 

Bir sürü prosedürün içinde bir de marka ofisine mi başvuracağım?
Marka ofisine başvurmak saç baş yolduran süreci hafifletmek için birebir. Marka vekili daha başvuru aşamasında bilgi ve tecrübesi doğrultusunda tescil sürecinin sağlıklı sonuçlanması ve sürecin daha kısa sürmesi için sana yardımcı oluyor. Markanın ismi, ismin içindeki işaret veya logonun tescile uygun olup olmadığı, taklit edilebilirliği ve bununla ilgili riskleri, başvurunun şekli açıdan doğru yapılması, tescil aşamasında karşılaşılabilecek itirazların ve olumsuz kararların karşılanması gibi konularda seni doğru yönlendirir ve hak kayıplarına uğranmasını engellemeye yardım eder.

 

Türk Patent Enstitüsü’ ne başvurduktan sonra marka tescilim için yapacaklarım neler?

Aşama 1) Marka araştırmasının yapılması
Aşama2) Marka başvuru evraklarının tamamlanması
Aşama3) Marka başvuru ücretinin yatırılması
Aşama4) Marka başvurusunun yapılması
Aşama5) Başvurunun TPE tarafından şekli açıdan incelenmesi

Aşama6) Başvurunun TPE tarafından hukuki açıdan incelenmesi

Aşama7) Başvurunun Bültende Yayınlanması

Aşama8) Başvurunun Belgeye Bağlanması

Aşama9) Marka Tescil Belge Ücretinin Ödenmesi ve Marka Tescil Belgesi Alınması

 

Tüm bu aşamalar çok zor görünüyor, tescil ne kadar zaman alır?
2 dakikalık iş desem yalan söylemiş olurum. Yukarıda da belirttiğim gibi marka vekili bu yüzden önemli. Marka tescil başvurunu sağlıklı ve doğru bir şekilde yaparsan; yani belgelerin ve ödemelerin eksiksiz ve başvurun şekli açıdan yanlış değilse yaklaşık 10 ay sonunda tescil kapıları açılacaktır.

 

Peki marka başvurusunu ne zaman yapabilirim?
Marka örneği hazırlayıp, gerekli vekaletnameyi alıp, ücretini ödedikten hemen sonra.

 

Tescil geçerlilik sürem ne kadardır?
“Her güzel şeyin bir sonu vardır” klişesinde olduğu gibi; tescil edilmiş markanın 10 senelik geçerlilik süresi var ve 10 sene sonunda marka tescili ve kullanım hakkı doluyor, yenileme yapılması gerekiyor.

 

Markamı tescil ettirdikten sonra onu satabilir miyim?
Markanı tescil ettirdikten sonra normal bir mal ya da hizmet gibi alıp satabilir, hatta miras bırakabilirsin.

 

Websitelere konulan resim, illustrasyon , fotoğraf ya da video gibi görsel içerikler çalınıyor. Bunu önlemek için ne yapmak lazım?
Bu gibi sitelerin tasarım tescili alınsa, sitede kullanılan resimler, illustrasyonlar ya da videolar kayıt altına alınsa böyle sorunlar çıkmaz. Tek tek kayıt altına almak zahmetli olduğundan, genelde topyekün bir tescil işine gidiliyor. Bu da tescil edilen maddeleri – öğeleri tek tek ayrıca betimlemediğinden öğeler çalınabiliyor. Örneğin; içinde Sultanahmet Camii, Boğaz köprüsü, Kız Kulesi ve bunlara benzer İstanbul’u anlatan öğeleri olan bir ilustrasyon çizdiğinizde bunun tescili için içindeki öğeleri de özellikle belirtmeniz gerekiyor.Bu öğeleri seçmek size kalmış; ister çok sayıda isterseniz çok özgün gördüğünüz 5 karakteri-öğeyi seçin. Bu 5 öğe illustrasyonunuzdan koparılmış halde tek başına bile kopyalanıyor –çalınıyor olsa da, tescilletmiş olmanız size dava açma hakkını veriyor. Fakat İçinde yüzlerce öğe olan illustrasyonu topyekün tescillettiyseniz; içinden sadece bir kızkulesini alıp kullanan –taklitedenlere karşı çok da başarılı bir savunma gösteremezsiniz. Site içine yerleştirilen ve genellikle hiç okumadığımız sözleşmeler bunu ortaya koyuyor. Site sahibi öğelerini tescilletse ve site içindeki sözleşmesine “3. Şahısların kullanımı, paylaşması yasaktır” gibi bir ibare koysa; 3. Kişiler bunu paylaştığında bu suçu işlemeyi göze almış oluyorlar ve site sahibi yasal yola başvurabiliyor. Fakat genellikle , tescil prosedürleri zahmetli olduğundan ihmal ediliyor ve çalınma ile karşı karşıya kalınıyor.

 

KAYNAKLAR:

http://www.tpe.gov.tr/portal/default2.jsp?sayfa=220

http://www.telifhaklari.gov.tr/ana/sayfa.asp?id=396
http://www.telifhaklari.gov.tr/ana/sayfa.asp?id=409

 

Fotoğraf: Selen Çatalyürekli